Mięsień gruszkowaty – zapalenie, zespół objawów, leczenie

Mięsień gruszkowaty może powodować zespół objawów rwy kulszowej gruszkowatej. Leczenie jego bólu, zapalenia i przykurczu polega na ćwiczeniach i zastrzykach pod kontrolą USG lub RTG. Prawie zawsze zespół mięśnia gruszkowatego pojawia się jako następstwo innych chorób, szczególnie rwy kulszowej. Ich wyleczenie jest kluczem do sukcesu w terapii zespołu mięśnia gruszkowatego.

Co to jest mięsień gruszkowaty?

Mięsień gruszkowaty (po angielsku piriformis muscle) to podłużny mięsień znajdujący się w głębi pośladka, który w pewnych warunkach może powodować ból. Jego unerwienie pochodzi z korzeni S1 i S2, które dochodzą do mięśnia za pomocą nerwu, który potocznie nazywa się nerwem gruszkowym.

Gdzie jest i jak znaleźć mięsień gruszkowaty?

Mięsień gruszkowaty jest położony głęboko w pośladku, pod mięśniem pośladkowym większym. Jego przebieg zaczyna się od przyczepu na kości krzyżowej. Następnie m. gruszkowaty przebiega na skos przez pośladek do jego przyczepu na krętarzu większym kości udowej. Nerw kulszowy z reguły przebiega bezpośrednio pod mięśniem gruszkowatym, gdzie może być przez niego uciśnięty. Mięsień można znaleźć u szczupłych i mało umięśnionych osób poprzez głębokie badanie pośladka. Kiedy mięsień jest nadmiernie napięty wyczuwa się go jako bolesne pasmo biegnące pod lekkim kątem od kości udowej do kości krzyżowej.

Funkcje

Mięsień gruszkowaty odpowiada za następujące ruchy w stawie biodrowym: rotację zewnętrzną (główna funkcja), odwodzenie oraz wyprost. Odpowiada również za stabilizację w stawie biodrowym.

Co to jest zespół mięśnia gruszkowatego?

Zespół mięśnia gruszkowatego (ang. pririformis syndrome) to grupa objawów, które wiąże się ze schorzeniami tego mięśnia. Najczęściej jest to ból pośladka oraz ból promieniujący do nogi. Często taki zespól objawów określa się też jako zapalenie mięśnia gruszkowatego.

Objawy zespołu mięśnia gruszkowatego

Objawami zespołu mięśnia gruszkowatego są ból pośladka i ból promieniujący do nogi, czyli tzw. rwa kulszowa gruszkowata. Najczęściej objawy są lewo lub prawostronne, jednak czasem obydwa mięśnie gruszkowate sprawiają ból.

Ból mięśnia gruszkowatego w pośladku

Ból najczęściej jest odczuwany w okolicy kieszeni z tyłu spodni. W części przypadków Z reguły dolegliwości pojawiają się lub nasilają podczas siedzenia, zwłaszcza, jeżeli siedzi się na umieszczonym w kieszeni portfelu. Podczas chodzenia ulgę przynosi stawianie czubka stopy na zewnątrz (rotacja zewnętrzna biodra). Dolegliwości mogą też być odczuwane w okolicy przyczepu mięśnia gruszkowatego do krętarza większego. Naciśnięcie na krętarz od tyłu może powodować znaczny ból, co jest objawem zapalenia i zwyrodnienia jego przyczepu, co nazywamy entezopatią.

Rwa kulszowa gruszkowata

Rwa kulszowa gruszkowata zwana też gruszkową objawia się bólem promieniującym do nogi, który biegnie od pośladka, poprzez tył uda i łydkę, czasem aż do stopy. Jest to ból spowodowany uciskiem lub zapaleniem nerwu kulszowego i bardzo przypomina ból rwy kulszowej.

Mięsień gruszkowaty, a ból biodra

Zapalenie i zespół mięśnia gruszkowatego może także powodować ból biodra, jeżeli obecna jest entezopatia jego przyczepu do krętarza kości udowej. W innych przypadkach ból biodra może pochodzić z przyczyn powodujących nadmierne napięcie mięśnia, szczególnie ze stawu biodrowego lub krzyżowo biodrowego.

Jak dług boli mięsień gruszkowaty?

To, ile trwa ból mięśnia gruszkowatego zależy przede wszystkim od przyczyny jego nadmiernego napięcia. Może to być kilka tygodni, ale dość często nieleczony lub nieskutecznie leczony ból trwa długie miesiące i lata.

Przyczyny zespołu mięśnia gruszkowatego

Mięsień gruszkowaty bardzo rzadko jest pierwotną przyczyną bólu. Najczęściej jest wynikiem innych schorzeń, które powodują jego nadmierne napięcie. Bywa, że pacjent jest przez długi czas bezskutecznie leczony na zapalenie mięśnia gruszkowatego, tymczasem dopiero wyleczenie jego przyczyny powoduje ustąpienie objawów, często nawet bez leczenia samego mięśnia gruszkowatego. Poniżej wymieniam najczęstsze przyczyny zespołu m. gruszkowego.

Dyskopatia lędźwiowa

Dyskopatia lędźwiowa, zwłaszcza pod postacią przepukliny kręgosłupa na poziomie L4 L5 lub L5 S1 prowadzi do zapalenia i ucisku korzeni nerwu kulszowego. Obok bólu promieniującego do nogi może wtedy pojawiać się nadmierne napięcie mięśnia gruszkowatego, które prowadzi jego bólu. W mięśniu gruszkowatym mogą wytwarzać się wówczas punkty spustowe, a w jego przyczepie do krętarza może rozwijać się bolesne zapalenie i zwyrodnienie, czyli entezopatia. Z biegiem czasu wytwarza się przykurcz mięśnia co jeszcze bardziej nasila i utrwala objawy.

Staw krzyżowo biodrowy

Ból stawu krzyżowo biodrowego jest dość częstą przyczyną zespołu mięśnia gruszkowatego. Mięsień napina się, aby ustabilizować bolesny staw i w rezultacie sam staje się źródłem bólu na skutek ucisku na nerw kulszowy, punktów spustowych lub entezopatii. Często ma to miejsce jakiś czas po upadku na pośladki lub biodro.

Choroby stawu biodrowego

Schorzenia stawu biodrowego mogą postępować podstępnie, a ich pierwszym objawem bywa zespół mięśnia gruszkowatego. Często ma to miejsce w zwyrodnieniu stawu biodrowego, czasami również po operacji wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego. Jałowa martwica głowy kości biodrowej jest chorobą, którą ciężko zdiagnozować, gdyż długo nie daje charakterystycznych objawów. Czasami dopiero rezonans magnetyczny potrafi pomóc w postawieniu rozpoznania.

Inne przyczyny

Do powstania zespołu i zapalenia mięśnia gruszkowatego prowadzą również inne przyczyny powodujące jego nadmierne napięcie:

• urazy pośladka lub biodra
• długotrwałe siedzenie
• różnica w długości kończyn dolnych
• nagły wzrost masy ciała, na przykład w ciąży
• zwiększone napięcie mięśniowe, szczególnie po udarach mózgu z niedowładem jednej strony ciała

Diagnostyka zespołu mięśnia gruszkowatego

Diagnostyka zespołu mięśnia gruszkowatego może być trudna ze względu na to, że jego ból najczęściej jest wtórny do innych chorób. Z reguły dopiero ich prawidłowe rozpoznanie daje szansę na ustąpienie zapalenia m. gruszkowatego. Kluczowe jest badanie przez doświadczonego lekarza, który stosując odpowiednie testy oraz analizując wyniki badań może postawić prawidłową diagnozę.

Test na mięsień gruszkowaty przeprowadzamy w pozycji pacjenta leżącej na brzuchu i kolanie zgiętym pod kątem 90 stopni. Trzymając za kostkę przesuwamy ją na zewnątrz od osi ciała, czyli dokonujemy rotacji wewnętrznej w stawie biodrowym. W tym samym czasie instruujemy pacjenta, aby rotował kończynę w przeciwną stronę siłując się z nami. Jeżeli wtedy pojawi się ból, może być za niego odpowiedzialny właśnie mięsień gruszkowaty.

Rezonans magnetyczny kręgosłupa lędźwiowego często jest najbardziej pomocnym testem. Obrazuje on kręgosłup, a szczególnie korzenie nerwu kulszowego oraz ich ewentualne zapalenie i ucisk przez przepuklinę.

Zdjęcie RTG bioder wykonuje się, jeżeli podejrzewamy zwyrodnienie stawu biodrowego. Może ono również pokazać entezopatię przyczepu m. gruszkowatego do krętarza większego.

Rezonans magnetyczny stawu biodrowego wykonuje się, aby wykluczyć trudne do zdiagnozowania choroby, na przykład jałową martwicę głowy kości biodrowej.

USG mięśnia gruszkowatego może pomóc zdiagnozować jego entezopatię oraz niektóry choroby stawu biodrowego.

Leczenie zespołu mięśnia gruszkowatego

Wielu cierpiących chorych pyta jak leczyć mięsień gruszkowaty. Aby skutecznie go wyleczyć należy najpierw wyleczyć pierwotną przyczynę jego nadmiernego napięcia i przykurczu. W innym przypadku jego ból często wraca, obojętnie jakie zabiegi są stosowane. Jeżeli przyczyną napięcia jest ucisk korzeni nerwowych przez przepuklinę kręgosłupa wykonuje się zastrzyk nadtwardówkowy, który w zdecydowanej większości przypadków radzi sobie zarówno z rwą kulszową jak i zapaleniem mięśnia gruszkowatego. Jeżeli dolegliwości trwają długo, w mięśniu mogą wytworzyć się przykurcze, punkty spustowe oraz entezopatia. W takich przypadkach po wyleczeniu przyczyny należy przeprowadzić terapię mięśnia gruszkowatego, na którą składają się ćwiczenia rozciągające oraz specjalistyczne zastrzyki.

Ćwiczenia – rozciąganie mięśnia gruszkowatego

Ćwiczenia na mięsień gruszkowaty polegają głównie na jego rozciąganiu, które może być najpierw zademonstrowane przez fizjoterapeutę, a następnie kontynuowane w domu. Istnieje wiele ćwiczeń na przykurczony mięsień gruszkowaty i najlepiej zacząć najprostszych. Należy pamiętać, że rozciąganie nie powinno powodować bólu. Obok ćwiczeń fizjoterapia może być użyteczna w przywracaniu prawidłowej postawy oraz równowagi między mięśniami. Do rehabilitacji można również zaliczyć masaż mięśnia gruszkowatego, którego skuteczność zależy między innymi od wielkości mięśni pośladka oraz grubości tkanki tłuszczowej. Niektórzy fizjoterapeuci stosują również taping (kinesiotaping).

Zastrzyki do mięśnia gruszkowatego

Zastrzyki do mięśnia gruszkowatego są bardzo skuteczne i powodują szybkie oraz trwałe ustąpienie objawów pod warunkiem, że:

• pierwotna przyczyna, na przykład przepuklina kręgosłupa, zostanie wyleczona
• zastrzyk rzeczywiście trafia do mięśnia gruszkowatego, a w razie entezopatii również do jego przyczepu

M. gruszkowaty jest mały i położony głęboko w pośladku. Aby igła mogła precyzyjnie do niego dotrzeć należy monitorować jej pozycję pod kontrolą USG lub RTG. Odpowiednio przeprowadzone zastrzyki wygaszają zapalenie, rozbijają punkty spustowe oraz leczą entezopatię. Po iniekcji mięsień rozluźnia się i przestaje uciskać nerw kulszowy. Jest to zabieg ambulatoryjny, po którym pacjent idzie do domu, jednak nie powinno się prowadzić samochodu w dniu zabiegu.

Leki podawane w zastrzykach do m. gruszkowatego to:

• leki przeciwzapalne, które wygaszają zapalenie i obrzęk zarówno w mięśniu jak i jego przyczepie
• substancje miejscowo znieczulające, które zwiększają komfort zabiegu oraz rozkurczają mięsień
• osocze bogatopłytkowe stosuje się w celu stymulacji regeneracji przyczepu mięśnia, niektórzy podają je do samego mięśnia
• Botox, czyli toksyna botulinowa jest stosowana w bardzo ciężkich i opornych przypadkach, aby rozluźnić przykurczony mięsień

Cena zastrzyku do mięśnia gruszkowatego jest zależna od rodzaju monitorowania pozycji igły oraz rodzaju podawanej substancji.

Zastrzyki, a igłoterapia

Igłoterapia mięśnia gruszkowatego w teorii polega na wprowadzeniu igły do mięśnia bez podania tam leku. Uważam, że jest to zabieg nieskuteczny i może być niebezpieczny z względu na poniższe powody.

• Mięsień znajduje się bardzo głęboko i dotarcie do niego za pomocą zwykłej igły często jest po prostu niemożliwe.
• Bez użycia USG lub RTG trudno jest trafić w mięsień, a nawet można niechcący uszkodzić biegnący pod nim nerw kulszowy

Leczenie operacyjne zespołu mięśnia gruszkowatego

Leczenie operacyjne wymagane jest bardzo rzadko. Tę metodę terapii stosuje się w ostateczności. Dostępne są również techniki chirurgii minimalnie inwazyjnej.

Mięsień gruszkowaty, a bieganie

Jeżeli bieganie powoduje ból, należy je przerwać, aż do wyleczenia objawów. Jak w innych przypadkach, należy skupić się na znalezieniu i wyleczeniu pierwotnej przyczyny jego nadmiernego napięcia. Zdarza się, że cierpiący biegacze przechodzą dziesiątki nieskutecznych zabiegów masażu i igłoterapii, aby w końcu dowiedzieć się, że przyczyną bólu była przepuklina kręgosłupa, którą leczy się w zupełnie inny sposób. W trakcie terapii należy skupić się rozciąganiu, przywracaniu równowagi mięśniowej oraz optymalizacji techniki biegania.

Andrzej Kroszczyński Specjalizacja: Lekarz rehabilitacji medycznej

Jako specjalista w dziedzinie nieinwazyjnego leczenia przepuklin i bólów kręgosłupa, moim zadaniem jest przynosić ulgę pacjentom doświadczającym bólu. Artykuły medyczne dostępne na stronie przygotowuję na podstawie swojego doświadczenia oraz aktualnych prac naukowych.