Zapalenie stawu krzyżowo biodrowego – objawy, ból, testy, blokada

Objawem zapalenia stawu krzyżowo biodrowego jest ból krzyża. Leczenie stanowią ćwiczenia i blokada stawu, która jest również testem diagnostycznym. Przyczyną zapalenia oraz bólu jest często uraz miednicy, na przykład doznany w wyniku upadku. Dolegliwości bywają uciążliwe i przewlekłe. Chorzy często długo czekają na właściwą diagnozę oraz uśmierzenie bólu.

Objawy zapalenia stawu krzyżowo biodrowego

Objawem zapalenia stawu krzyżowo biodrowego jest przede wszystkim ból krzyża, pośladka oraz pleców. Może również pojawiać się sztywność, szczególnie poranna.

Gdzie boli staw krzyżowo biodrowy?

Ból jest dominującym objawem. Jest najczęściej jednostronny, umiejscowiony w górnej części pośladka oraz dolnej części pleców, z boku kręgosłupa. Często poniżej tak zwanych dołeczków Wenus. Czasami najbardziej odczuwany jest ból kości krzyżowej, a w innych przypadkach dolegliwości są bardziej uogólnione i czasem chory sam dokładnie nie wie, gdzie dokładnie znajduje się ból. Uciśnięcie kości na bok i nieco w górę od górnego końca szpary pośladkowej może powodować bardzo silny ból.

Ból w krzyżach może promieniować do pośladka, pachwiny, tylnej i bocznej części uda oraz tylno bocznej łydki. Między innymi dlatego jest często mylony z rwą kulszową.

Charakter bólu

Charakter bólu może być tępy, albo ostry i przeszywający. Dolegliwościom mogą towarzyszyć objawy takie jak wzmożone napięcie mięśni dolnego grzbietu oraz sztywność.

U kogo powstaje ból stawu krzyżowo biodrowego?

Ból najczęściej pojawia się u osób, które przeszły uraz miednicy, na przykład stłuczenie biodra w wyniku upadku lub u osób po operacji na kręgosłup lędźwiowy. Zapalenie stawu krzyżowo biodrowego pojawia się też czasem u młodych mężczyzn w wyniku choroby zwanej ZZSK.

Co nasila ból stawu krzyżowo biodrowego?

Ból nasila się podczas długotrwałego stania lub siedzenia, przewracania się w łóżku, wstawania z łóżka i z krzesła, wsiadania do samochodu, zakładania na stojąco skarpetek oraz długotrwałej jazdy samochodem.

Co przynosi ulgę?

Leki przeciwzapalne i przeciwbólowe oraz odpoczynek.

Przebieg zapalenia stawu krzyżowo biodrowego

Ból może pojawić się nagle, na przykład przy podnoszeniu ciężaru ze skrętem tułowia. Najczęściej jednak rozwija się powoli i jest poprzedzony urazem miednicy. Ból narasta powoli, doprowadzając do tego, że pacjent ma problemy z codziennym funkcjonowaniem. Do bólu często dołączają się przykurcze mięśniowe oraz sztywność. W wyniku przewlekłego napięcia mięśni pośladków może rozwinąć się zespół mięśnia gruszkowatego oraz punkty spustowe. Gdy boli staw krzyżowo biodrowy, nastrój pacjentów staje się obniżony i drażliwy, może nawet pojawić się depresja.

Ile trwa zapalenie stawu krzyżowo biodrowego?

Nie ma reguły co do czasu trwania bólu i zapalenia, ale w wielu przypadkach nieleczone lub leczone nieskutecznie dolegliwości potrafią trwać długie miesiące i lata.

Anatomia stawu krzyżowo biodrowego

Staw krzyżowo biodrowy (po angielsku: sacroiliac joint) stanowi połączenie między kością krzyżową oraz kością biodrową. Przenosi on ciężar górnej połowy ciała do kości biodrowej i kończyn dolnych. Kości biodrowa i krzyżowa ściśle przylegają do siebie na dużej powierzchni. Szpara stawowa jest bardzo wąska. Silne więzadła stawu krzyżowo biodrowego stabilizują staw. Należą do nich: więzadło krzyżowo biodrowe, krzyżowo kolcowe i krzyżowo kolcowe. Ruchy w stawie są niewielkie i umożliwiają amortyzowanie sił działających na kręgosłup.

Przyczyny bólu stawu krzyżowo biodrowego

Przyczyną bólu i zapalenia stawu krzyżowo biodrowego są przyczyny mechaniczne, na przykład urazy oraz choroby zapalne, których przykładem jest ZZSK.

Przyczyny mechaniczne

Powierzchnie tworzące staw powinny być gładkie i idealnie dopasowane. Jeżeli na tych powierzchniach pojawią się nierówności lub zostaną one przesunięte wobec siebie albo siły na nie działające będą działać pod niewłaściwym kątem, wówczas zamiast łagodnie ślizgać się o siebie, będą one o siebie tarły. Z biegiem czasu stanowiąca wyściółkę stawu chrząstka stawowa zostanie wytarta i pojawi się ból, zwyrodnienie oraz zapalenie stawu krzyżowo biodrowego. Zwyrodnienie stawu krzyżowo biodrowego ma podobną naturę jak zwyrodnienie innych stawów, na przykład biodra lub kolana.

Ten mechanizm dysfunkcji stawu ma miejsce w następujących przypadkach:

• Uraz miednicy, na przykład w wyniku upadku. Może on powodować podwichnięcie, zablokowanie lub jedynie minimalne przesunięcie powierzchni stawowych, co może powodować ich tarcie o siebie.
• Przewlekłe, asymetryczne obciążanie miednicy, które ma miejsce w: skrzywieniu kręgosłupa (skoliozie), różnicy długości kończyn dolnych, przykurczach w kończynach dolnych, przewlekłej rwie kulszowej.

Innymi mechanicznymi przyczynami bólu są jego hipermobilność lub hipomobilność.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – ZSSK

Obustronne, przewlekłe zapalanie stawów krzyżowo biodrowych jest charakterystyczne dla zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, czyli ZZSK (synonimy: choroba Bechterewa, ang. ankylosing spondylitis) . Jest to choroba z autoagresji atakująca przede wszystkim stawy krzyżowo biodrowe oraz stawy międzywyrostkowe kręgosłupa. Innymi objawami ZZSK jest poranna sztywność, która zmniejsza się w trakcie chodzenia oraz zapalenie tęczówki oka. Zapadają na nią przeważnie młodzi mężczyźni. Chorobę rozpoznaje reumatolog opierając się głównie na obecności antygenu HLA B27 (badanie laboratoryjne z krwi) oraz RTG stawów krzyżowo biodrowych i kręgosłupa. W pewnych przypadkach konieczny jest rezonans magnetyczny stawów krzyżowo biodrowych.

Osteitis condensans illii

Osteitis condensans illii to schorzenie atakujące kość biodrową przy stawie krzyżowo biodrowym. W zasadzie schorzenie nie powoduje zapalenia stawu krzyżowo biodrowego, a jedynie kości biodrowej, jednak daje bardzo podobne objawy. Ból najczęściej jest obustronny i pojawia się przeważnie u kobiet. Na zdjęciu RTG można zobaczyć charakterystyczne zagęszczenia kostne przy stawie. Ból może być bardzo uciążliwy, jednak najczęściej w końcu ustępuje. Leczenie poprzez precyzyjny zastrzyk blokada do stawu może pomóc w uśmierzeniu bólu.

Przyczyny hormonalne

Hormony podczas ciąży i porodu rozluźniają połączenia miednicy powodując zwiększoną mobilność stawów, co może prowadzić do ich dysfunkcji oraz bólu krzyża w ciąży.

Diagnostyka bólu stawu krzyżowo biodrowego

Najważniejsze jest dokładne badanie przez doświadczonego specjalistę, który stosuje odpowiednie testy diagnostyczne. Pomocne mogą być również badania obrazowe takie jak RTG celowane na stawy krzyżowo biodrowe, tomografia komputerowa lub/i rezonans magnetyczny. W pewnych wypadkach potrzebne są też badania laboratoryjne takie jak: OB, morfologia krwi obwodowej, czynnik reumatoidalny, CRP, OB, przeciwciała przeciwjądrowe (ANA), antygen HLA-B27. Ostateczną diagnozę zapalenia stawu krzyżowo biodrowego daje dopiero diagnostyczny zastrzyk blokada stawu krzyżowo biodrowego wykonany pod kontrolą RTG i z podaniem kontrastu do szpary stawowej. Ustąpienie bólu po tak przeprowadzonym zastrzyku daje pewność, że pochodził on właśnie z tego stawu. Taka blokada może również leczyć, jeżeli podane są w niej również leki przeciwzapalne.

Testy w zapaleniu stawu krzyżowo biodrowego

Istnieje wiele testów na zapalenie stawów krzyżowo biodrowych. Poniżej opisuję te, które według mnie są najbardziej pomocne. Oprócz nich istnieją jeszcze testy: Gaenslena, kompresji oraz dystrakcji. Reprodukcja bólu przy wykonywaniu testu sugeruje staw jako przyczynę dolegliwości.

Bolesność szpary stawu krzyżowo biodrowego

Silny ból przy ucisku szpary stawu krzyżowo biodrowego jest według mnie najbardziej wiarygodnym testem. Jednak najpierw trzeba dokładnie wiedzieć, gdzie ten staw się znajduje. W części przypadków potrzebne jest badanie pod kontrolą RTG lub USG może stwierdzić, czy bolesne miejsce to rzeczywiście staw krzyżowo biodrowy, czy też inna struktura.

Test FABER

Test FABER to skrót angielskiego określenia ruchów diagnostycznych w stawie biodrowym: Flexion (zgięcie), Abduction (odwodzenie) External Rotation (rotacja zewnętrzna). Podczas tego badania pacjent leży na plecach, a lekarz dokonuje odpowiednich manipulacji kończyną dolną, które mogą reprodukować ból. Inna nazwa tego badania to test Patricka.

Pelvic thrust test

Pelvic thrust, czyli nacisk miednicy wykonuje się u pacjenta leżącego na plecach. Naciska się w dół kończynę dolną zgiętą w stawie kolanowym i biodrowym pod kątem 90 stopni.

Sklerotyzacja stawu krzyżowo biodrowego

Podchrzęstna sklerotyzacja stawu krzyżowo biodrowego to jeden z objawów zwyrodnienia stawu, czyli artrozy. Kości w sąsiedztwie szpary stawowej stają się bardzo twarde i zbite, co można zobaczyć na zdjęciu RTG.

Objaw próżniowy w stawach krzyżowo biodrowych

Tomografia komputerowa lub prześwietlenie, czyli badanie RTG może wykazać objaw próżniowy w stawach krzyżowo-biodrowych. To zjawisko jest również nazywane objawem vacuum w stawach krzyżowo-biodrowych (ang. vacuum phenomenon of the sacroiliac joint). Jest ono spowodowane obecnością gazu wewnątrz stawu. Objaw próżniowy powstaje na skutek zwyrodnienia w stawach krzyżowo biodrowych, ale może również pojawiać się u dzieci. Gaz ten to przede wszystkim azot. Mało jest wiadomo na temat tego, czy gaz w stawie powoduje ból. Leczenie poprzez precyzyjny zastrzyk do stawu krzyżowo biodrowego może w części przypadków odprowadzić gaz na zewnątrz poprzez wprowadzoną igłę.

Leczenie zapalenia stawu krzyżowo biodrowego

W lekkich przypadkach ból przechodzi po lekach przeciwzapalnych oraz fizjoterapii. Jeżeli dolegliwości są silne i nie przechodzą wykonuje się zastrzyk do stawu krzyżowo biodrowego pod kontrolą RTG, który w zdecydowanej większości przypadków przynosi znaczną i trwałą ulgę. W opornych przypadkach dokonuje się odnerwienia stawu lub wykonuje się operację.

Blokada stawu krzyżowo biodrowego

W bólu długotrwałym i uciążliwym najlepszym rozwiązaniem jest precyzyjny zastrzyk przeciwzapalny do stawu krzyżowo biodrowego, czyli tak zwana blokada. Jeżeli jest prawidłowo wykonany, ból znika lub znacznie zmniejsza się około 4. dnia po zabiegu i z reguły więcej się już nie pojawia. Szpara stawu jest wyjątkowo wąska i może być przesłoniona wyroślami kostnymi (zmiany zwyrodnieniowe). Czyni to prawidłowe wprowadzenie igły do stawu bardzo trudne. Badania naukowe dowodzą, że większość zastrzyków wykonanych na ślepo nie trafia do stawu. Dlatego bardzo pomocna w wykonaniu zabiegu jest fluoroskopia (RTG), czyli badanie umożliwiające podgląd i dokładne, celowane wprowadzenie igły do stawu. Podany kontrast potwierdza, że lek dostanie się tam, gdzie powinien. Zabieg taki jest najczęściej krótki i pacjent idzie po nim do domu tego samego dnia. W szczególnych przypadkach, kiedy nie można używać promieniowania,  na przykład w ciąży, taki zabieg można wykonać pod kontrolą rezonansu magnetycznego.

Fizjoterapia

Kiedy ból stawu minie, może okazać się, że „pamiątką” po bólu są przykurcze w kończynach dolnych, które wytworzyły się przez miesiące lub lata trwania dolegliwości. Przykurcze te wymagają rozciągania, aby przywrócona została prawidłowa postawa ciała. W tym celu pacjenci powinni wykonywać odpowiednie ćwiczenia. Bardzo wskazane są również wizyty u fizjoterapeuty. Fizjoterapia dysponuje również innymi pomocnymi metodami terapii takimi jak: mobilizacja stawów krzyżowo biodrowych lub taping , czyli kinesiotaping.

Fizjoterapia ma też zastosowanie w przypadkach hipermobilności lub hipomobilności stawów krzyżowo biodrowych. Odpowiednio dobrane ćwiczenia oraz zabiegi mogą umożliwić odblokowanie zablokowanych oraz ustabilizować nadmiernie ruchome stawy. Chiropraktycy mogą podjąć się próby nastawienia i odblokowania stawu przez specjalne manipulacje. Zabiegi na stawie krzyżowo biodrowym nie powinny być zbyt częste i zbyt agresywne, gdyż mogą prowadzić do nadmiernego rozluźnienia więzadła krzyżowo biodrowego i niestabilności stawu.

Ćwiczenia na staw krzyżowo biodrowy

Ćwiczenia na staw krzyżowo biodrowy mają za zadanie przywrócić prawidłową biomechanikę. Pewne mięśnie i więzadła muszą zostać rozciągnięte, a inne mięśnie powinny być wzmocnione. Część pacjentów pyta jak samemu odblokować staw krzyżowo biodrowy. Diagnozowanie i leczenie samego siebie jest trudne, dlatego najlepiej zgłosić się do specjalisty. Przyczyn bólu krzyża i pośladka jest wiele, dlatego dobór odpowiednich ćwiczeń należy pozostawić specjaliście.

Odnerwienie

W skrajnych przypadkach lekarz może dokonać odnerwienia stawu krzyżowo biodrowego. Powoduje to brak bólu, ale również i czucia w tych stawach. Anatomia ich unerwienia umożliwia nieoperacyjne przerwanie włókien czuciowych. Zabieg ten nazywany jest ablacją i może być wykonany za pomocą miejscowego podania alkoholu, termolezji (wypalenia nerwów za pomocą radiofrekwencji) lub kriolezji, czyli wymrażania nerwów.

Zabieg w moim przekonaniu jest kontrowersyjny, gdyż odnerwienie może przyśpieszać degenerację (zwyrodnienie). Uważam, że odnerwienie stawu powinno być stosowane dopiero po wyczerpaniu innych, mniej inwazyjnych możliwości.

Operacja

Metody operacyjne stosuje się rzadko. Jednym ze wskazań do ich zastosowania są nawracające podwichnięcia.

Andrzej Kroszczyński Specjalizacja: Lekarz rehabilitacji medycznej

Jako specjalista w dziedzinie nieinwazyjnego leczenia przepuklin i bólów kręgosłupa, moim zadaniem jest przynosić ulgę pacjentom doświadczającym bólu. Artykuły medyczne dostępne na stronie przygotowuję na podstawie swojego doświadczenia oraz aktualnych prac naukowych.