Zwyrodnienie kręgosłupa: przyczyny, leczenie

Zwyrodnienie kręgosłupa wynika ze jego przeciążenia. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa to osteofity, pogrubienie wiązadeł żółtych, przerost stawów międzywyrostkowych i zmiany typu Modic. Nie każde zwyrodnienie boli, ale niektóre z nich mogą powodować ucisk na nerwy lub rdzeń kręgowy i być groźnie. Ból często pochodzi ze zwyrodnienia stawów międzywyrostkowych kręgosłupa.

Co to jest zwyrodnienie kręgosłupa?

Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa polega na degeneracji części, z których jest zbudowany. Zwyrodnienie kręgosłupa może dotyczyć dysku (krążka międzykręgowego) oraz kości kręgosłupa, czyli jego kręgów i stawów. Zmiany najczęściej najczęściej powstają na skutek znacznych lub długotrwałych przeciążeń kręgosłupa i część z nich może nasilać się wraz z wiekiem. Najczęstsze są zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego, które mogą powodować ból karku, ból z tyłu głowy oraz bóle i zawroty głowy. Zwyrodnienie kręgosłupa lędźwiowego jest również częste i powoduje bóle pleców oraz ból kręgosłupa promieniujący do nogi.

Zwyrodnienie kręgosłupa nazywane jest też spondylozą, spondyloartrozą lub spondyloartropatią.

Których części kręgosłupa dotyka zwyrodnienie?

Zmiany zwyrodnieniowe stawów międzywyrostkowych

Kręgosłup jest ruchomą strukturą, połączoną za pomocą  stawów międzywyrostkowych. Jak inne stawy, mogą one ulec uszkodzeniu i degeneracji, co może objawiać się silnym bólem, który nasila się przy rotacji kręgosłupa, czyli skrętach tułowia lub głowy. Przy zwyrodnieniu kręgosłupa lędźwiowego ból jest odczuwany przy długim staniu i chodzeniu, natomiast w degeneracji stawów kręgosłupa szyjnego dolegliwości nasilają się przy odchylaniu głowy do tyłu, na przykład przy zakładaniu firanek. Zmiany wytwórcze powodują też powiększenie się tych stawów, co może powodować ucisk na korzenie nerwowe lub rdzeń kręgowy, co nazywane jest ciasnotą, zwężeniem lub stenozą kanału kręgowego. W odcinku piersiowym szyjnym zwyrodnienie stawów może objawiać się także bólem pleców pomiędzy łopatkami. Zmiany przeciążeniowe stawów kręgosłupa mogą być związane z ciężką pracą fizyczną lub otyłością. Czasem jednak pojawiają się wraz z wiekiem u osób prowadzących siedzący tryb życia.

Zmiany zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa (spondyloartropatia)

Entezofity

Entezofity to dziobiaste wyrośla kostne w miejscu przyczepów ścięgien i więzadeł do kości. Są one objawem entezopatii, czyli choroby zwyrodnieniowej przyczepów. W kręgosłupie częsta jest entezopatia więzadła biodrowo lędźwiowego powodująca uporczywy ból pleców oraz entezopatie wyrostków kolczystych, czyli  wyrostków kręgów, które można wyczuć palcem na środku pleców wzdłuż kręgosłupa.

Osteofity

Osteofity na krawędziach trzonów kręgów często znajdują się w opisach zdjęć RTG. Są to wyrośla kostne na krawędzi stawów i kręgów. Osteofity są wyrazem choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa oraz innych stawów. Wraz z innymi zmianami mogą uciskać worek oponowy, nerwy lub rdzeń kręgowy. Zaostrzenia na przedniej krawędzi trzonów kręgów są częste i  najczęściej nie dają objawów.

Osteofity na krawędziach trzonów kręgów

Syndesmofity

Syndesmofity powstają poprzez skostnienia pojawiające się wewnątrz więzadeł. Syndesmofity na przednich krawędziach trzonów kręgów mogą być widoczne w zdjęciu RTG. Szczególnie często i obficie występują w zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa, czyli ZZSK. Ta choroba należy do tak zwanych spondyloartropatii negatywnych. Te skostnienia usztywniają kręgosłup prowadząc do zmniejszenia jego ruchomości i elastyczności. Mogą występować w odcinku piersiowym (Th), szyjnym (C) i lędźwiowym (L). Są one podobne do ostefitów, z tą różnicą, że tworzą mostki ponad stawami i mogą łączyć ze sobą poszczególne kręgi.

Zwyrodnienie stawów krzyżowo biodrowych

Objawem zwyrodnienia stawów krzyżowo biodrowych jest ból dolnej części pleców oraz pośladka przy kręgosłupie. Dolegliwości nasilają się podczas siedzenia, stania oraz chodzenia. Stawy krzyżowo biodrowe łączą kość krzyżową z kością biodrową. Często ból jest poprzedzony urazem miednicy, na przykład upadkiem na pośladki.

Torbiel maziówkowa

Torbiel maziówkowa (synowialna) to otorbiony zbiornik płynu wychodzący ze stawu. Jest on wyrazem jego zwyrodnienia. W pewnych przypadkach może uciskać korzenie nerwowe i powodować objawy rwy kulszowej. Precyzyjne zastrzyki i specjalne płukanie stawu pod kontrolą RTG może zmniejszyć torbiel oraz uśmierzyć ból.

Pogrubienie więzadeł żółtych

Więzadła żółte to struktury stabilizujące kręgosłup zlokalizowane w tylnej jego części. Stanowią one jedną ze ścian kanału kręgowego, który zawiera korzenie nerwowe i rdzeń kręgowy. Ich pogrubienie może powodować zwężenie kanału kręgowego w jego zachyłkach bocznych i ucisk na znajdujące się w nim struktury. Pogrubiałe więzadła żółte najczęściej pojawiają się w kręgosłupie lędźwiowym i mogą prowadzić do stenozy lędźwiowej, której objawem jest ból promieniujący do nogi, pojawiający się przy staniu i chodzeniu.

Choroba zwyrodnieniowa dysku

Dysk jest rodzajem poduszki znajdującej się pomiędzy kręgami. Jednym z jego zadań jest amortyzacja urazów. Niekiedy siły działające na dysk są tak duże, że powodują jego uszkodzenie, czyli dyskopatię. Znajdujące się w środku dysku jądro miażdżyste może zostać wyciśnięte na zewnątrz i tworzyć przepuklinę kręgosłupa. Przepuklina może powodować ból pleców lub karku oraz ból promieniujący do nogi lub ręki pod postacią rwy kulszowej lub rwy barkowej. Objawami zwyrodnienia dysku są widoczne w badaniach kręgosłupa:

• dehydratacja krążków międzykręgowych wynikająca z odwodnienia wnętrza dysku
• zwężenie przestrzeni międzykręgowej będące skutkiem zapadnięcia się dysku i zmniejszenia jego wysokości

W wyniku zwyrodnienia dysk traci swoje amortyzacyjne zdolności, co może prowadzić do powstawania zmian zwyrodnieniowych i bólu w stawach międzywyrostkowych. Najczęściej dyskopatia występuje w dolnym kręgosłupie lędźwiowym, szczególnie na poziomie L5 S1.

Zwyrodnienie gazowe krążka międzykręgowego

Zwyrodnienie gazowe krążka międzykręgowego najczęściej zdarza się na poziomie L5 S1.  Polega on na nagromadzeniu się gazu w jądrze miażdżystym tarczy międzykręgowej. Najczęściej nie daje objawów i nie wymaga leczenia.

Zwyrodnienie gazowe krążka międzykręgowego

Zmiany zwyrodnieniowe typu Modic 1, 2, 3

Zmiany zwyrodnieniowe szpiku kostnego typu Modic są często opisywane w wynikach rezonansu magnetycznego. Są one widoczne w kręgach przylegających do dysków. Same zmiany raczej nie bolą, ale są reakcją na dyskopatię, która może powodować ból pleców i ból promieniujący do nogi lub ręki. Samych zmian Modic się nie leczy, ale leczy się ich przyczyny. Wyróżniamy 3 rodzaje zwyrodnień Modica.

• Modic 1 oznacza obrzęk szpiku kostnego kręgosłupa.
• Modic 2 to zwyrodnienie tłuszczowe szpiku kostnego kręgosłupa.
• Modic 3 to sklerotyzacja, czyli stwardnienie kości przylegających do dysku.

Zwyrodnienie kręgosłupa – objawy

Często zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa nie dają żadnych objawów i są związane z normalnym starzeniem. W części przypadków zmianą zwyrodnieniowym towarzyszą następujące objawy:

• ból pleców (w zwyrodnieniu kręgosłupa lędźwiowego i piersiowego)
• ból karku i szyi (w zwyrodnieniu kręgosłupa szyjnego)
• ból promieniujący do nogi
• ból promieniujący do ręki
• sztywność kręgosłupa

Objawy neurologiczne

W rzadkich przypadkach mogą pojawić się groźnie objawy neurologiczne. Po ich pojawieniu należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem lub zadzwonić pod numer alarmowy. Należą do nich:

• paraliż lub osłabienie siły nogi lub ręki
• zaburzenia czucia
• trudności w kontrolowaniu oddawania moczu i stolca

Zwyrodnienia kręgosłupa – przyczyny

Główną przyczyną zwyrodnienia kręgosłupa jest jego nadmierne przeciążenie.

• Podnoszenie albo przesuwanie ciężarów bez zachowania prawidłowej techniki
• Dyskopatia – brak właściwej amortyzacji powoduje szybsze zużywanie się kręgosłupa
• Długotrwałe i nieergonomiczne obciążanie kręgosłupa
• Nadwaga
• Zaburzenia w budowie kręgosłupa np. skrzywienie kręgosłupa, czyli skolioza

Inne przyczyny zmian zwyrodnieniowych to:

• Predyspozycje genetyczne
• Palenie tytoniu
• Wiek – z biegiem lat urazy się kumulują, chrząstka stawowa wyścielająca stawy zużywa się powodując narastanie zmian degeneracyjnych oraz ból.

Zwyrodnienia kręgosłupa – leczenie

Nie wszystkie zmiany zwyrodnieniowe trzeba leczyć, gdyż wiele z nich jest nie powoduje bólu i należy je zaakceptować jako naturalny proces starzenia. Przykładem takich zmian są wyrośla kostne na krawędziach trzonów kręgów lędźwiowych. Jeżeli jednak chorobie zwyrodnieniowej kręgosłupa towarzyszy ból, należy zrobić wszystko, aby go uśmierzyć.

Zaostrzenia na krawędziach trzonów kręgów (wyrośla kostne)

Bezoperacyjne leczenie zwyrodnienia kręgosłupa

Wiele przyczyn bólu kręgosłupa można wyleczyć bez operacji. W lżejszych przypadkach wystarczają specjalnie dobrane ćwiczenia na kręgosłup oraz leki przeciwbólowe przyjmowane okazjonalnie podczas zaostrzeń bólu. Czasami jednak ból jest na tyle silny, że do jego leczenia musimy użyć nowoczesnych i skutecznych metod leczenia bólu.  Sposoby leczenia zależą od rodzaju zwyrodnienia.

• Zastrzyki nadtwardówkowe wykonuje się w bezoperacyjnym leczeniu przepukliny kręgosłupa. Taka nowoczesna i precyzyjna blokada kręgosłupa może poradzić sobie z większością ataków rwy kulszowej, udowej oraz barkowej. Po ich podaniu często obserwuje się zmniejszenie lub zupełne ustąpienie bólu. W rezonansie magnetycznym można zaobserwować wchłanianie się przepukliny.
• Zastrzyki do stawów kręgosłupa w ogromnej większości przypadków na długi czas uwalniają od bólu oraz wygaszają zapalenie. Najczęściej do stawów międzywyrostkowych i stawów krzyżowo biodrowych podaje się leki przeciwzapalne. W pewnych przypadkach wstrzykuje się również kwas hialuronowy i osocze bogatopłytkowe.
• Zastrzyki do entezopatii polegają na precyzyjnym wprowadzeniu igły do zwyrodnienia przyczypu. Poprzez odpowiednie ruchy igłą oraz wprowadzony płyn można częściowo rozbić zwapnienia. Przede wszystkim zaś, podaje się silny lek przeciwzapalny, który wygasza zapalenie lub osocze bogatopłytkowe, które pobudza regenerację i gojenie.
• Odnerwianie stawów za pomocą neurolezji lub kriolezji całkowicie usuwa czucie z bolącego stawu. Zabieg można porównać do wyłączenia lampki sygnalizującej uszkodzenie samochodu, bez naprawiania samej awarii. Jest dobrze znane nauce, że  odnerwienie stawów kończyn dolnych powoduje znaczne nasilenie tworzenia się zmian zwyrodnieniowych. Należy wnioskować, że podobnie zachowują się pozbawione czucia stawy kręgosłupa. Jednak w niektórych sytuacjach odnerwienie jest jedyną lub najlepszą opcją, szczególnie u starszych pacjentów.

Zwyrodnienia kręgosłupa – operacja

Operację przeprowadza się w najcięższych przypadkach. Najczęściej dotyczy to ogromnych przepuklin kręgosłupa lub masywnych zmian zwyrodnieniowych powodujących zwężenie kanału kręgowego.

Andrzej Kroszczyński Specjalizacja: Lekarz rehabilitacji medycznej

Jako specjalista w dziedzinie nieinwazyjnego leczenia przepuklin i bólów kręgosłupa, moim zadaniem jest przynosić ulgę pacjentom doświadczającym bólu. Artykuły medyczne dostępne na stronie przygotowuję na podstawie swojego doświadczenia oraz aktualnych prac naukowych.